Elke medische behandeling mag alleen plaatsvinden als de patiënt daarvoor goed geïnformeerde toestemming heeft gegeven. Dit principe, ook wel informed consent genoemd, is één van de fundamenten van het medisch recht.
Toch gaat het in de praktijk regelmatig mis: patiënten krijgen onvoldoende uitleg, begrijpen de risico’s niet volledig, of blijken achteraf nooit echt te hebben ingestemd met de behandeling die is uitgevoerd. In deze blog leggen we uit wat informed consent precies inhoudt, wat de plichten van de arts zijn en wat u kunt doen als er zonder geldige toestemming is gehandeld.
Wat houdt informed consent in?
Informed consent betekent dat een patiënt alle relevante informatie heeft gekregen over een behandeling, en daarna vrijwillig toestemming heeft gegeven.
Dat wil zeggen:
-
De patiënt begrijpt wat de behandeling inhoudt;
-
De patiënt weet welke risico’s en alternatieven er zijn;
-
De patiënt mag zelf een weloverwogen keuze maken.
Pas wanneer aan al deze voorwaarden is voldaan, mag een arts met de behandeling starten.
De wettelijke basis
Het recht op informatie en toestemming is vastgelegd in de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO).
Daarin staat dat een arts pas mag behandelen na toestemming van de patiënt, en dat deze toestemming alleen geldig is als de patiënt voldoende geïnformeerd is over:
-
het doel en de aard van de behandeling;
-
de te verwachten gevolgen en risico’s;
-
mogelijke alternatieven;
-
de vooruitzichten (prognose).
Een patiënt heeft bovendien altijd het recht om zijn toestemming weer in te trekken.
Wat moet een arts uitleggen?
Een arts moet zijn patiënt begrijpelijk en volledig informeren.
Dat betekent dat niet alleen de medische handeling zelf moet worden uitgelegd, maar ook:
-
de kans op complicaties;
-
de mogelijke pijn of herstelduur;
-
de gevolgen van niet-behandelen;
-
en de alternatieve behandelopties.
De informatie moet afgestemd zijn op de persoon van de patiënt: wat voor een medisch specialist vanzelfsprekend is, is dat voor een patiënt vaak niet.
Twijfelt u of u voldoende bent geïnformeerd? Dan kan dat een indicatie zijn dat er geen geldige toestemming is gegeven.
Wanneer is toestemming niet rechtsgeldig?
Een behandeling zonder juiste of volledige toestemming kan juridisch worden aangemerkt als onrechtmatig medisch handelen.
Toestemming is bijvoorbeeld niet rechtsgeldig als:
-
de patiënt onvolledig of onjuist is geïnformeerd;
-
de patiënt niet in staat was om de gevolgen te overzien (bijvoorbeeld door medicatie of stress);
-
de arts een andere behandeling uitvoert dan waarvoor toestemming is gegeven;
-
er druk of dwang is uitgeoefend.
In die situaties kan er sprake zijn van een medische fout en bestaat er recht op schadevergoeding.
Toestemming bij spoedeisende situaties
In acute of levensbedreigende situaties mag een arts handelen zonder expliciete toestemming als dat noodzakelijk is om het leven of de gezondheid van de patiënt te redden.
Zodra de situatie stabiel is, moet de arts echter zo snel mogelijk alsnog informeren en toestemming vragen voor verdere behandeling.
Het ontbreken van toestemming is dan alleen gerechtvaardigd als sprake was van onmiddellijk levensgevaar of medische noodzaak.
Toestemming bij minderjarigen
Bij minderjarige patiënten gelden speciale regels:
-
Tot 12 jaar: toestemming van de ouders of voogd is vereist.
-
12 tot 16 jaar: zowel de jongere als de ouders moeten toestemming geven.
-
Vanaf 16 jaar: de jongere mag zelf beslissen over medische behandelingen.
Artsen moeten zich ervan vergewissen dat de jongere de informatie begrijpt en in staat is een eigen keuze te maken.
Geen schriftelijke toestemming nodig — maar wél bewijs
De wet vereist niet dat toestemming schriftelijk wordt vastgelegd, maar het is wél verstandig.
In medische aansprakelijkheidszaken draait het namelijk vaak om de vraag of er wél of géén informed consent was.
Artsen leggen daarom meestal in het dossier vast:
-
dat de behandeling is besproken,
-
welke risico’s zijn uitgelegd,
-
en dat de patiënt akkoord is gegaan.
Als dat ontbreekt, kan het bewijsprobleem in het nadeel van de arts uitvallen.
Wat als u niet goed bent geïnformeerd?
Als een arts heeft gehandeld zonder dat u voldoende bent geïnformeerd, kan sprake zijn van een schending van de informatieplicht.
De gevolgen kunnen ernstig zijn:
-
De behandeling had u mogelijk nooit gekozen als u alle risico’s had geweten;
-
U heeft schade geleden die u had kunnen vermijden;
-
Of u bent geconfronteerd met complicaties waar u niet op was voorbereid.
In zulke gevallen kunt u de arts of het ziekenhuis aansprakelijk stellen voor de schade.
Lees ook onze blog Medische aansprakelijkheid: wanneer is een arts of ziekenhuis aansprakelijk?.
Causaal verband bij ontbrekende toestemming
In de rechtspraak wordt bij het ontbreken van toestemming vaak gekeken naar de vraag:
“Zou de patiënt de behandeling ook hebben ondergaan als hij volledig was geïnformeerd?”
Als aannemelijk is dat u bij juiste informatie niet zou hebben ingestemd, dan is er causaal verband tussen de schending van de informatieplicht en de schade.
U kunt dan aanspraak maken op schadevergoeding voor het verlies van zelfbeschikking of voor het fysieke en psychische leed dat door de behandeling is ontstaan.
Meer hierover leest u in onze blog Causaal verband bij medische fouten.
Hoe kunt u uw rechten beschermen?
-
Vraag uw medisch dossier op om te zien wat er is vastgelegd over de behandeling en de toestemming.
-
Noteer uw herinneringen aan de gesprekken met de arts – wat is besproken, welke risico’s zijn genoemd?
-
Laat het dossier juridisch beoordelen door een gespecialiseerde advocaat.
-
Onderneem snel actie: de verjaringstermijn bij medische fouten is meestal vijf jaar vanaf het moment dat u weet dat er iets misging.
Lees hierover meer in onze blog Verjaring in medische aansprakelijkheidszaken.
Waarom juridische hulp belangrijk is
Informed consent lijkt een eenvoudig begrip, maar in de praktijk is het één van de meest voorkomende geschilpunten bij medische aansprakelijkheid.
Zonder de juiste juridische en medische kennis is het moeilijk om te bewijzen dat u onvoldoende bent geïnformeerd of dat uw toestemming niet rechtsgeldig was.
Bij Arslan Advocaten combineren wij jarenlange ervaring in het medisch aansprakelijkheidsrecht met deskundige medische ondersteuning.
Wij helpen u om de feiten helder te krijgen, het bewijs veilig te stellen en de schadevergoeding te claimen waar u recht op heeft.
Onze dienstverlening is kosteloos voor slachtoffers, omdat wij onze kosten verhalen op de aansprakelijke partij.
Waarom kiezen voor Arslan Advocaten?
-
Gespecialiseerd in medische aansprakelijkheid en gezondheidsrecht
-
Deskundige beoordeling van informed-consent-kwesties
-
Samenwerking met ervaren medisch adviseurs
-
Kosteloze juridische bijstand voor slachtoffers
Wij zorgen dat uw recht op zelfbeschikking wordt gerespecteerd – en dat medische fouten niet zonder gevolgen blijven.
